Trong bối cảnh triển khai thực hiện Nghị quyết số 57/NQ-TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, việc phát triển năng lượng, đặc biệt là năng lượng nguyên tử được xác định là một trong những lĩnh vực công nghệ chiến lược. Với những tiềm năng và lợi thế phát triển đa dạng, tỉnh Thái Nguyên đã và đang tích cực đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử vào nhiều lĩnh vực quan trọng như y tế, công nghiệp, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường, tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển kinh tế - xã hội. 

Đồng chí Nguyễn Thị Thủy, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ chụp ảnh lưu niệm cùng các đại biểu dự Hội thảo khoa học “Xây dựng bản đồ số phóng xạ môi trường tỉnh Thái Nguyên”

Nhận thức sâu sắc vai trò đặc biệt quan trọng của ứng dụng năng lượng nguyên tử trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng, những năm qua, tỉnh Thái Nguyên đã tập trung chỉ đạo phát triển và ứng dụng đồng bộ các kỹ thuật bức xạ, đồng vị phóng xạ hiện đại trong lĩnh vực y tế, với trọng tâm tại các chuyên ngành: Điện quang, y học hạt nhân, ung bướu - xạ trị và tim mạch can thiệp. Hiện nay, toàn tỉnh có 76 cơ sở y tế đang sử dụng 194 thiết bị X-quang, 01 máy xạ trị gia tốc và 01 máy xạ hình (SPECT), được phân bổ hợp lý từ tuyến Trung ương, tuyến tỉnh đến tuyến huyện, đáp ứng kịp thời, hiệu quả nhu cầu chẩn đoán, điều trị, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho người dân. Đặc biệt, tại các bệnh viện trọng điểm như Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên, Bệnh viện A, Bệnh viện C, Bệnh viện Quốc tế Thái Nguyên…, các kỹ thuật tiên tiến như X-quang số hóa, chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner), chụp mạch số hóa xóa nền (DSA), xạ trị bằng máy gia tốc tuyến tính, xạ hình chức năng (SPECT) đã được triển khai rộng rãi và trở thành kỹ thuật thường quy, được thực hiện thường xuyên, liên tục, đây là một phần không thể thiếu trong quy trình khám, chẩn đoán và điều trị hàng ngày cho người bệnh, phù hợp với chuẩn mực y học hiện đại. Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong lĩnh vực y tế đã góp phần nâng cao chất lượng chẩn đoán và phát hiện sớm bệnh lý; hỗ trợ điều trị chuyên sâu, cá thể hóa chăm sóc y tế; tiết kiệm chi phí, nâng tầm chất lượng dịch vụ y tế địa phương; bảo đảm an toàn, an ninh bức xạ tuyệt đối trong y tế; nâng cao trình độ, phát triển nguồn nhân lực y tế chất lượng cao.

Việc phát triển và ứng dụng năng lượng nguyên tử trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường được tỉnh xác định là trụ cột chiến lược, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong định hướng phát triển bền vững. Đây cũng là giải pháp then chốt nhằm tăng cường bảo vệ sức khỏe cộng đồng, gìn giữ môi trường sinh thái và nâng cao năng lực quản trị rủi ro, chủ động ứng phó hiệu quả với các thách thức về an ninh phi truyền thống trong thời kỳ hội nhập sâu rộng. Năng lượng nguyên tử được ứng dụng thông qua các kỹ thuật đồng vị phóng xạ và đồng vị bền, phục vụ hiệu quả công tác quan trắc, giám sát, đánh giá, dự báo và quy hoạch tài nguyên - môi trường; đồng thời góp phần bảo đảm an toàn bức xạ và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Các ứng dụng tiêu biểu đang được triển khai tại tỉnh bao gồm: Quan trắc và giám sát phông phóng xạ môi trường trên toàn địa bàn tỉnh; đánh giá mức độ xói mòn đất, suy thoái đất tại các vùng đồi núi bằng kỹ thuật đồng vị; phát hiện, kiểm soát vật liệu phóng xạ trong phế liệu, khoáng sản và chất thải công nghiệp nhằm nhận diện và phòng ngừa rủi ro bức xạ tiềm ẩn tại các cơ sở sản xuất, bãi phế liệu, khu vực khai khoáng và các khu công nghiệp. Việc ứng dụng đồng bộ các kỹ thuật hiện đại này không chỉ giúp tỉnh Thái Nguyên nâng cao năng lực quản lý, giám sát tài nguyên - môi trường một cách khoa học, chủ động và hiệu quả, mà còn bảo đảm an toàn bức xạ, bảo vệ môi trường sống, góp phần xây dựng nền kinh tế xanh, phát triển bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng. Nhằm chủ động ứng phó với các thách thức về suy thoái đất, xói mòn đất dốc và sử dụng tài nguyên đất bền vững, UBND tỉnh đã giao Viện Nghiên cứu tiên tiến Phenikaa chủ trì thực hiện dự án khoa học và công nghệ cấp tỉnh  “Ứng dụng kỹ thuật đồng vị trong quản lý tài nguyên đất dốc, xói mòn tại tỉnh Thái Nguyên” trong 18 tháng (từ tháng 3/2025 đến tháng 9/2026).

Nông nghiệp là lĩnh vực giàu tiềm năng ứng dụng các thành tựu tiên tiến của năng lượng nguyên tử, đặc biệt đối với tỉnh Thái Nguyên - địa phương có sản phẩm chủ lực mang đậm bản sắc và thế mạnh vùng miền như cây chè. Nhận diện rõ tầm quan trọng này, UBND tỉnh đã giao Viện Công nghệ xạ hiếm - Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam chủ trì thực hiện dự án khoa học và công nghệ cấp tỉnh  “Nghiên cứu ứng dụng các chế phẩm phân bón vi lượng có bổ sung Chitosan và Xanthan chiếu xạ làm tăng năng suất và chất lượng cây chè Thái Nguyên” trong 24 tháng (từ tháng 10/2023 đến tháng 10/2025). Dự án đã bước đầu ghi nhận nhiều kết quả nổi bật, có ý nghĩa thực tiễn và lan tỏa sâu rộng; từ đó, khẳng định vai trò tiên phong của tỉnh Thái Nguyên trong ứng dụng năng lượng nguyên tử vào lĩnh vực nông nghiệp, góp phần quan trọng thúc đẩy chuyển đổi mô hình sản xuất xanh, an toàn, bền vững, nâng tầm sản phẩm nông nghiệp chủ lực, bảo vệ môi trường sinh thái và tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế - xã hội nông thôn hiện đại. Bên cạnh đó, tỉnh Thái Nguyên đã từng bước mở rộng phạm vi, quy mô và chiều sâu ứng dụng các kỹ thuật hạt nhân, bức xạ và đồng vị ổn định vào nhiều khâu của chuỗi sản xuất nông nghiệp hiện đại. Nhiều ứng dụng điển hình đã và đang được triển khai hiệu quả như: Chiếu xạ tạo giống cây trồng mới nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu; sử dụng đất hiếm vi lượng và đồng vị đánh dấu để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng phân bón; chiếu xạ bảo quản nông sản sau thu hoạch giúp kéo dài thời gian sử dụng, tăng giá trị thương phẩm...

Việc phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng được tỉnh tập trung triển khai đồng bộ và hiệu quả. Đến nay, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có 19 doanh nghiệp đang sử dụng 77 nguồn phóng xạ và 36 doanh nghiệp đang vận hành 183 thiết bị phát tia X, phục vụ cho nhiều hoạt động trọng yếu trong sản xuất công nghiệp và xây dựng. Các kỹ thuật hạt nhân, bức xạ đã được áp dụng rộng rãi vào các lĩnh vực như: Kiểm tra không phá hủy (NDT) kết cấu kim loại, mối hàn, mối nối ống áp lực trong công nghiệp cơ khí, nhiệt điện, hóa chất; kiểm tra không phá hủy bằng tia X để kiểm soát chất lượng các linh kiện và mạch điện tử; soi chiếu an ninh - hàng hóa tại các khu công nghiệp, trung tâm logistics; đánh dấu dòng chảy trong khai thác mỏ, vận hành hệ thống đường ống; đo độ dày, mật độ, độ ẩm trong kiểm soát chất lượng vật liệu xây dựng, giao thông; chiếu xạ công nghiệp phục vụ xử lý vật liệu, tăng tính bền cơ lý, cải thiện đặc tính sản phẩm; phân tích thành phần hóa học vật liệu đầu vào và sản phẩm hoàn thiện. Những ứng dụng này đã tạo ra bước chuyển biến rõ rệt về trình độ công nghệ và quản trị sản xuất, giúp các doanh nghiệp nâng cao năng suất lao động, tăng độ chính xác và độ tin cậy trong kiểm soát chất lượng sản phẩm, giảm thiểu tối đa tỷ lệ sản phẩm lỗi, thất thoát vật tư, lãng phí tài nguyên; đồng thời tối ưu hóa các quy trình sản xuất - kiểm soát - vận hành, tiết kiệm thời gian và chi phí. Đặc biệt, việc làm chủ và ứng dụng thành thạo các kỹ thuật bức xạ, đồng vị phóng xạ đã giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường, đáp ứng tốt các yêu cầu khắt khe về kỹ thuật và chất lượng của các đối tác trong nước và quốc tế, góp phần khẳng định vị thế của ngành công nghiệp tỉnh Thái Nguyên trên bản đồ phát triển công nghiệp hiện đại của khu vực và cả nước. Trong giai đoạn 2021 - 2025, đề tài khoa học và công nghệ cấp tỉnh  “Giải pháp nâng cao năng lực quản lý chất thải phóng xạ có nguồn gốc tự nhiên trong công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản tại tỉnh Thái Nguyên” đã được Ủy ban nhân dân tỉnh giao Trung tâm Hỗ trợ kỹ thuật an toàn bức xạ hạt nhân và ứng phó sự cố - Cục An toàn bức xạ và hạt nhân chủ trì thực hiện trong 24 tháng (từ tháng 3/2024 đến tháng 3/2026). Đề tài được thực hiện sẽ góp phần nâng cao năng lực quản lý an toàn đối với các loại chất thải phóng xạ có nguồn gốc tự nhiên (NORM) cho các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khai thác, chế biến khoáng sản - một lĩnh vực tiềm ẩn nhiều nguy cơ phát sinh phóng xạ trên địa bàn tỉnh.

Về công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, Sở Khoa học và Công nghệ đã chủ động, tích cực tham mưu triển khai hiệu quả các chủ trương, chính sách lớn của tỉnh, tiêu biểu là Nghị quyết số 149/NQ-HĐND ngày 12/8/2021 của HĐND tỉnh và Quyết định số 3459/QĐ-UBND ngày 05/11/2021 của UBND tỉnh về việc phê duyệt Chương trình ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025. Trên cơ sở đó, Sở đã tổ chức triển khai đồng bộ 07 nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình, tập trung vào việc nghiên cứu, chuyển giao và thúc đẩy ứng dụng các công nghệ bức xạ và đồng vị phóng xạ trong sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, chăm sóc sức khỏe và bảo vệ môi trường. Công tác cấp phép, quản lý, kiểm tra, giám sát hoạt động sử dụng thiết bị bức xạ và nguồn phóng xạ được thực hiện nghiêm túc, đúng quy trình, bảo đảm an toàn, an ninh và tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật hiện hành. Bên cạnh đó, Sở đã tham mưu xây dựng, hoàn thiện phương án và kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân cấp tỉnh; tăng cường năng lực cho lực lượng ứng phó chuyên trách; tổ chức tập huấn, diễn tập ứng phó sự cố với quy mô từ cấp cơ sở đến cấp tỉnh nhằm nâng cao tính chủ động, phối hợp và hiệu quả xử lý tình huống thực tế. Đồng thời, công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến kiến thức về an toàn bức xạ, an ninh nguồn phóng xạ được triển khai sâu rộng đến các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư, qua đó từng bước nâng cao nhận thức, trách nhiệm và kỹ năng phòng ngừa rủi ro bức xạ trong toàn xã hội. 

Với những tiềm năng sẵn có, cùng sự phối hợp chặt chẽ và trách nhiệm của các cấp, các ngành và cộng đồng doanh nghiệp tỉnh Thái Nguyên, năng lượng nguyên tử sẽ tiếp tục là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, nâng cao năng suất lao động, bảo vệ môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống Nhân dân. Trong thời gian tới, việc tăng cường đầu tư, nâng cao năng lực quản lý, đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng và phổ biến kiến thức về năng lượng nguyên tử sẽ là nền tảng vững chắc để Thái Nguyên phát triển kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại và bền vững.