Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, việc triển khai thẻ vé thông minh không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là chiến lược quốc gia. Việc tích hợp trong thanh toán vé giúp giảm thiểu thủ tục, đồng thời nâng cao tính an toàn và tiện lợi, hướng tới một hệ thống giao thông công cộng văn minh, hiện đại và liên thông toàn quốc.

Đây là nội dung được các khách mời khẳng định tại Tọa đàm "Giải pháp thanh toán thông minh phục vụ giao thông hiện đại" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 20/5, tại Hà Nội.

Trong những năm gần đây, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều chủ trương, chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy và chuyển đổi hướng tới hệ thống giao thông thông minh, đặc biệt là lĩnh vực giao thông công cộng. Một trong những bước đi quan trọng là việc triển khai hệ thống thẻ vé tự động cho giao thông công cộng, đặc biệt là tuyến metro số 01 Bến Thành - Suối Tiên tại TP. Hồ Chí Minh.

Đây là lần đầu tiên người dân có thể sử dụng các phương tiện thẻ vé khác nhau như thẻ vé tháng, thẻ ngân hàng, tài khoản ví điện tử để sử dụng dịch vụ metro tự động mà không cần thu soát vé thủ công. Qua đó, giúp giảm thiểu tình trạng ùn tắc tại các quầy vé, cửa soát vé và tạo ra trải nghiệm thuận tiện hơn cho hành khách.

Với mục tiêu nâng cao trải nghiệm cho người dân và tiết kiệm chi phí vận hành, các cơ quan quản lý và vận hành giao thông đã xác định việc triển khai hệ thống thẻ vé tự động là một trong những ưu tiên quan trọng. Không chỉ dừng lại ở hệ thống metro, các dự án giao thông công cộng như xe buýt, bãi đỗ xe cũng đang tiến hành triển khai thí điểm hệ thống thẻ vé tự động với nhiều công nghệ mới.

Hướng tới hệ thống vé liên thông toàn quốc: Đột phá trong giao thông công cộng

Dưới góc độ cơ quan quản lý, ông Đỗ Việt Hải – Phó Giám đốc Sở Xây dựng TP. Hà Nội cho biết: Hà Nội đã sớm đặt mục tiêu xây dựng hệ thống thẻ vé thông minh, dựa trên nhu cầu thực tế và chính sách không dùng tiền mặt trong giao thông công cộng. Hệ thống này còn có khả năng liên kết với các dịch vụ khác như thu phí tự động, bãi đỗ xe và các loại hình vận tải trong tương lai.

Ông Đỗ Việt Hải: Hà Nội đã sớm đặt mục tiêu xây dựng hệ thống thẻ vé thông minh, dựa trên nhu cầu thực tế và chính sách không dùng tiền mặt trong giao thông công cộng.

Hà Nội đang tiên phong hiện thực hóa hệ thống thẻ vé điện tử liên thông và theo kế hoạch Thành phố sẽ chính thức khai trương hệ thống vé liên thông bằng hình thức thuê dịch vụ CNTT từ ngày 2/9/2025.

Hệ thống thẻ vé mới áp dụng tiêu chuẩn bảo mật VCCS - một bộ tiêu chuẩn thẻ chip nội địa được hỗ trợ bởi NAPAS. Nhờ đó, thẻ ngân hàng, ví điện tử, thậm chí cả CCCD có thể tích hợp vào hệ thống vé, đưa Hà Nội trở thành hình mẫu đô thị thông minh.

Tuy nhiên, theo ông Hải, để thực hiện được điều này vẫn còn hai thách thức lớn.

Thứ nhất là hình thành thói quen tham gia vận tải hành khách công cộng, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi trong việc sử dụng thẻ vé điện tử liên thông.

Khó khăn thứ hai bắt nguồn từ tư duy, nhận thức giải quyết bài toán xã hội. Khi triển khai hệ thống vé điện tử đại trà, sẽ có khoảng 4.000 lao động trên các xe buýt không còn đảm nhận nhiệm vụ bán vé. Việc sắp xếp lại công việc và chuyển đổi việc làm cho lực lượng này là nhiệm vụ cần phải khắc phục trong thời gian tới.

Dưới góc độ đơn vị cung cấp hạ tầng thanh toán bán lẻ quốc gia, ông Nguyễn Hoàng Long, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP thanh toán quốc gia (NAPAS) cho biết: Tại TP. Hồ Chí Minh, hệ thống Metro số 1 đã triển khai mô hình thanh toán không dùng tiền mặt với sự phối hợp từ NAPAS và các tổ chức tài chính quốc tế như Visa, Mastercard. Về phía mình, NAPAS đã chuẩn bị đầy đủ hạ tầng kỹ thuật để tích hợp hệ thống vé tự động. Việc này giúp người dân sử dụng thẻ ngân hàng, cả nội địa lẫn quốc tế, để đi metro, không cần thêm thẻ chuyên dụng.

Ông Nguyễn Hoàng Long tin rằng tiến tới không chỉ dùng thẻ ngân hàng để thanh toán cho metro mà có thể mở rộng ra các hình thức khác. (Ảnh: VGP)

Lãnh đạo NAPAS chia sẻ: Việc kết nối thực sự giữa NAPAS và thanh toán tự động trong Metro TP. Hồ Chí Minh chỉ triển khai trong 20 ngày bởi những thứ như tiêu chuẩn kỹ thuật đều đã chuẩn bị kỹ càng, chỉ cần thống nhất là cả hệ thống “chạy rầm rập".

Ông Long tin rằng tiến tới không chỉ dùng thẻ ngân hàng để thanh toán cho metro mà có thể mở rộng ra các hình thức khác, đồng thời cho biết thêm: NAPAS từng thực hiện thử nghiệm thanh toán bằng thẻ ngân hàng cho hệ thống Vinbus tại Hà Nội và tại các cảng hàng không, chứng minh tính khả thi của mô hình.

Bài học quốc tế và khuyến nghị về phối hợp chính sách

Tại Tọa đàm, các vị khách mời đến từ Nhật Bản cũng đã chia sẻ những kinh nghiệm liên thông vé điện tử tại quốc gia này.

Ông Satoru Horiuch, Tổng Giám đốc Tokyo Metro Việt Nam cho biết: Tại Nhật, ban đầu các tuyến đường sắt cũng vận hành độc lập. Từ năm 2000, nước này bắt đầu đồng bộ hóa hệ thống thẻ trả trước và đến năm 2013, toàn bộ thẻ IC như Suica, Pasmo đã có thể sử dụng trên toàn quốc, không chỉ trong giao thông mà cả trong mua sắm, sinh hoạt hằng ngày.

Theo ông Horiuchi, để làm được điều đó, Nhật Bản đã thành lập các nhóm nghiên cứu như “cửa sổ Passnet”, “tổ nghiên cứu Pasmo” để thống nhất về tiêu chuẩn và cách triển khai. Từ đó, ông đề xuất Việt Nam cần có một tổ chức điều phối mạnh để dẫn dắt quá trình chuẩn hóa, thống nhất về kỹ thuật, chính sách và dữ liệu giữa các chủ thể liên quan.

Tại Tọa đàm, các vị khách mời đến từ Nhật Bản cũng đã chia sẻ những kinh nghiệm liên thông vé điện tử tại quốc gia này.

Dưới góc độ vĩ mô, ông Fukuda Chihiro, Phó Trưởng đại diện JICA tại Việt Nam cho biết, JICA đã và đang hỗ trợ xây dựng hệ thống đường sắt đô thị tại các nước: Thái Lan, Philippines, Indonesia, Bangladesh. Tại Việt Nam với dự án ở TP. Hồ Chí Minh, hệ thống hệ thống thu phí tự động (AFC) đã được triển khai.

Đại diện JICA nhấn mạnh 3 yếu tố Nhà nước cần thực hiện để triển khai AFC.

Thứ nhất, cần triển khai hệ thống có khả năng tích hợp không chỉ đường sắt mà chung cho bãi đỗ xe hay các cửa hàng. Như vậy ngay từ đầu cơ quan quản lý cần có phương hướng xây dựng hệ thống có khả năng vận hành liên thông và xây dựng bộ quy chuẩn thống nhất.

Thứ hai, an ninh thông tin. Hệ thống AFC xử lý dữ liệu cá nhân của hành khách nên bắt buộc phải có biện pháp an ninh đủ mạnh để phòng chống hành vi lừa đảo và bảo vệ thông tin cá nhân. Nhà nước cần ban hành các văn bản pháp luật và quy định để thực hiện điều này.

Thứ ba là sự hỗ trợ về tài chính và chính sách. Để triển khai hệ thống AFC sẽ cần một khoản chi phí ban đầu. Vì vậy không nên giao phó hoàn toàn cho các doanh nghiệp quản lý, vận hành mà Nhà nước cần hỗ trợ về mặt tài chính và chính sách để đảm bảo hiệu quả, thúc đẩy phổ biến hệ thống AFC này.

Bên cạnh đó, ông Fukuda cũng đề cập tới giải pháp liên kết đa phương tiện. Tại TP. Hồ Chí Minh, hệ thống xe buýt đang được phát triển để kết nối các nhà ga metro, tạo sự thuận tiện trong di chuyển, đây là mô hình mà Hà Nội nên học hỏi.

Ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐQT Metro Hà Nội chia sẻ thẳng thắn về thực trạng hiện nay: Đó là, hai tuyến metro tại Hà Nội có hệ thống vé riêng biệt, người dân mua vé lượt vẫn phải dùng tiền mặt hoặc đến tận ga. Vì vậy, việc liên thông các tuyến và kết nối thanh toán thông minh là yêu cầu cấp thiết.

Nhấn mạnh việc phân định vai trò rõ ràng, ông Khuất Việt Hùng chỉ ra yêu cầu phân cấp giữa cơ quan quản lý Nhà nước và doanh nghiệp. Mỗi bên phải rõ vai trò: doanh nghiệp phải chủ động vận hành hệ thống của mình, Nhà nước lo điều phối, chính sách, dữ liệu. Quan trọng là bảo đảm sự ổn định ngay cả khi hệ thống liên thông chung gặp sự cố.

“Theo tôi việc quan trọng nhất để triển khai thành công là thực hiện. Như NAPAS đã sẵn sàng hệ thống thanh toán rồi, chỉ có điều bây giờ phải làm. Ví dụ như phải triển khai kết nối vào hệ thống của Metro để đảm bảo hệ thống chung của Sở Xây dựng có thể hoạt động thông suốt với hệ thống của chúng tôi. Chúng tôi cũng phải thiết kế hệ thống của mình kết nối được với hệ thống của Sở Xây dựng. Vấn đề này hai bên cùng thực hiện. Các nền tảng thanh toán sẵn sàng rồi, các công cụ đã đầy đủ, chúng ta chỉ làm thôi”, ông Khuất Việt Hùng nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Hoàng Long, Phó Tổng Giám đốc NAPAS cho biết, việc số hóa, chuyển đổi số là chủ trương chung của Chính phủ. Trong thanh toán, NAPAS đã hoàn thành việc triển khai thanh toán số.

“Như vậy không có lý do gì trong thời gian tới chúng ta không thể áp dụng những hình thức thanh toán hiện đại và nhanh chóng như vậy trên hạ tầng giao thông công cộng hiện đại như hạ tầng metro. Thực tế, chỉ cần điện thoại có kết nối ngân hàng hoặc VNeID là người dân có thể đi metro. Thanh toán không tiền mặt đã trở thành thói quen, chúng ta cần tận dụng để đẩy nhanh triển khai hệ thống vé liên thông”, ông Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh.

Ngoài ra, theo ông Đỗ Việt Hải, hệ thống vé thông minh không chỉ thu tiền mà còn là “mỏ dữ liệu” lớn. Hệ thống của chúng ta chính là hệ thống thu thập dữ liệu và dữ liệu là một nguồn tài nguyên, cùng với tài nguyên thiên nhiên. Nguồn tài nguyên thiên nhiên càng ngày càng kiệt dần, nhưng nguồn tài nguyên số thì ngày càng được bồi đắp, tích lũy và lớn dần lên.

“Chúng ta ngay từ bây giờ đã phải định hướng ra được rằng chúng ta sẽ sử dụng nguồn tài nguyên số đó như thế nào trong tương lai. Nó không chỉ phục vụ cho giao thông vận tải hành khách công cộng mà còn phục vụ cho các lĩnh vực hoạt động kinh tế xã hội khác. Đấy mới là điều quan trọng mà chúng ta cần có định hướng trong thời gian tới", ông Đỗ Việt Hải khẳng định./.